Swoboda umów a zlecenie transportowe

Zawarta w art. 351(1) Kodeksu cywilnego zasada swobody umów daje stronom dużą dowolność kształtowania stosunku prawnego. Swoboda ta podlega jednak ograniczeniom z uwagi na obowiązujące przepisy oraz zasady współżycia społecznego.

Zasada swobody umów jest często nadużywana zwłaszcza przy sporządzaniu umów z niektórych grup, do których należą między innymi zlecenia transportowe. Z uwagi na specyfikę branży transportowej, umowy te faktycznie są bardzo rzadko negocjowane przez strony. W związku z dużą dynamiką procesu zawierania umów transportowych, znacznie częściej zdarza się, że zleceniodawca narzuca przewoźnikowi konkretny wzór umowy, który stanowi część zlecenia transportowego.

Powyższe sprawia, że bardzo często postanowienia umowne zawarte w zleceniu transportowym są niezgodne z przepisami, co rodzi poważne konsekwencje. Zgodnie bowiem z art. 41 Konwencji CMR nieważna i pozbawiona mocy jest każda klauzula umowna, która pośrednio lub bezpośrednio naruszałaby postanowienia Konwencji. Tym samym, w ewentualnym sporze sądowym takie klauzule mogą zostać uznane przez sąd za nieważne i niewywołujące wobec przewoźnika żadnych negatywnych konsekwencji.

Wstrzymanie płatności z powodu niedostarczenia dokumentów przewozowych

Przykładem takich postanowień są klauzule wstrzymujące wypłatę wynagrodzenia przewoźnika lub obniżające jego wysokość. Klauzule te występują w różnych postaciach:

1. uwarunkowanie wypłaty wynagrodzenia przewoźnikowi od przesłania w określonym terminie dokumentów transportowych (lub oryginałów tych dokumentów);
2. ustalenie kary umownej w przypadku niedostarczenia dokumentów przewozowych w terminie;
3. obniżenie frachtu o określony procent za każdy dzień opóźnienia w dostarczeniu dokumentów powyżej terminu wskazanego w zleceniu;
4. wydłużenie terminu płatności w razie opóźnienia w dostarczeniu dokumentów, np. do 60 lub 90 dni.

W każdym przypadku powyższe klauzule prowadzą do wstrzymania płatności przewoźnikowi pomimo wykonania usługi transportowej, co z kolei może przekładać się na powstanie zatorów płatniczych i pozbawienie przewoźnika płynności finansowej.

Bezprawność klauzul decydujących o wstrzymaniu wynagrodzenia przewoźnikowi

Termin zapłaty należnego przewoźnikowi frachtu jest każdorazowo wskazany w zleceniu transportowym. Zazwyczaj liczony jest od daty wykonania przewozu i przesłania faktury VAT wraz z kompletem dokumentów transportowych. Nie ma natomiast uzasadnienia prawnego do uzależniania zapłaty frachtu od przekazania nadawcy dokumentów przewozowych lub oryginałów tych dokumentów.

Podkreślić należy, że obowiązkiem przewoźnika jest dokonanie przewozu za wynagrodzeniem w określonym terminie w sposób prawidłowy, tak aby towar nie został podczas transport uszkodzony, czy też aby nie doszło do kradzieży i ubytków, oraz udokumentowanie wykonania zlecenia – nie tylko poprzez przedłożenie listu przewozowego.

Konwencja CMR nie zawiera bezwzględnego nakazu wystawiania listu przewozowego, a sam list nie jest przesłanką zawarcia umowy przewozu podlegającej postanowieniom Konwencji CMR. Zaznaczyć należy, że zarówno wystawienie, jak i późniejsze doręczenie listu przewozowego ma charakter dodatkowy względem umowy przewozu i stanowi element jej realizacji, nie jest zaś nieodłączną częścią umowy przewozu. Nie można także uznać, że przedłożenie listu przewozowego jest warunkiem koniecznym do zaistnienia umowy przewozu . Sąd Apelacyjny w Warszawie, w wyroku z dnia 17 grudnia 2014 roku, w sprawie o sygn. I ACa 971/14 wskazał, że „Konwencja CMR nie zawiera bezwzględnego nakazu wystawiania listu przewozowego, a sam list nie jest przesłanką zawarcia umowy przewozu podlegającej postanowieniom Konwencji CMR”.

W kwestii wstrzymania płatności w razie niedostarczenia dokumentów wypowiedział się także Sąd Rejonowy w Gdańsku wyrokiem w sprawie o sygn. V GC 902/16. Zwrócił on uwagę, że istotą umowy przewozu nie jest dostarczenie dokumentów towarzyszących przesyłce, ale dostarczenie określonego w umowie towaru. Dodał jednocześnie, że uzależnianie wypłaty wynagrodzenia od zdarzenia przyszłego i niepewnego (tego, czy i kiedy przewoźnik dostarczy dokumenty) jest niedopuszczalne. W judykaturze wskazuje się też, że uzależnianie wypłaty wynagrodzenia od dostarczenia dokumentów przewozowych jest sprzeczne z zasadą swobody umów.

Również Sąd Rejonowy w Gdyni (uzasadnienie wyroku z dnia 20 marca 2019 r., sygn. VI GC 1060/18) podkreślił, że istotą umowy przewozu jest wykonanie przewozu, rozumiane jako dostarczenie określonych w umowie towarów w określonym miejscu i czasie, a nie dostarczenie dokumentów towarzyszących przesyłce. Nawet gdyby przewoźnik nie dostarczył prawidłowo wypełnionych dokumentów przewozowych w terminie, naliczanie z tego tytułu kar lub obniżanie frachtu jest niezasadne.

Regulacje zawarte w Konwencji CMR

Zasady wykonywania przewozów międzynarodowych, w tym odpowiedzialność przewoźnika regulują przepisy Konwencji CMR. Jej przepisy mają charakter bezwzględnie obowiązujący, a strony mogą je modyfikować wyłącznie w niewielkim stopniu. Zgodnie z art. 41 Konwencji CMR, z zastrzeżeniem postanowień art. 40 jest nieważna i pozbawiona mocy każda klauzula, która pośrednio lub bezpośrednio naruszałaby postanowienia niniejszej Konwencji.

Nie ulega wątpliwości, że taką klauzulą pozbawioną mocy jest wprowadzanie postanowienia uzależniającego dokonanie płatności od uprzedniego przedłożenia listu przewozowego.

Potwierdzeniem powyższego jest również art. 17 Konwencji CMR, który stanowi o tym, w jakich wypadkach odpowiada przewoźnik. Zgodnie z przywołaną regulacją: „przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru lub za jego uszkodzenie, które nastąpiło w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy”. Regulacja nie nakłada na przewoźnika odpowiedzialności z tytułu niedoręczenia listu przewozowego czy nawet nieterminowego jego dostarczenia.

Nadto, z przepisu art. 11 ust. 3 wynika, że przewoźnik odpowiada jak komisant za zagubienie lub niewłaściwe użycie dokumentów wymienionych w liście przewozowym i dołączonych do niego lub wręczonych przewoźnikowi; jednakże odszkodowanie, które go obciąża, nie może przewyższyć odszkodowania, jakie należałoby się w razie zaginięcia towaru. Regulacja ta dotyczy jedynie dokumentów towarzyszących listowi przewozowemu. Została ona wprowadzona z tego względu, że międzynarodowy transport drogowy towarów wiąże się często z koniecznością załatwienia formalności celnych, czy też z koniecznością poddania towaru kontroli jakościowej, fitosanitarnej, technicznej czy też weterynaryjnej. Nadawca powinien załączyć do listu wskazane dokumenty, pozostawić do dyspozycji przewoźnika oraz udzielić mu wszelkich żądanych informacji.

Ponadto, art. 4 Konwencji CMR stanowi, że list przewozowy stanowi dowód zawarcia umowy przewozu oraz że brak, nieprawidłowość lub utrata listu przewozowego nie wpływa na istnienie ani na ważność umowy przewozu, która mimo to podlega przepisom niniejszej Konwencji.

W świetle powyższego, za nieważne należy uznać klauzule, na mocy których zleceniodawca wstrzymuje płatność lub obniża przewoźnikowi wynagrodzenie w związku z niedostarczeniem dokumentów transportowych w terminie lub niedostarczeniem ich w oryginale. Niedostarczenie listu przewozowego nie może skutkować odmową zapłaty za wykonany transport.

Obowiązuje zasada, że za wykonane świadczenie należy się zapłata, natomiast wszystkie wynikłe szkody czy też straty powinny zostać wyjaśnianie niezależnie od zapłaty za wykonany przewóz. Przewoźnik ponosi odpowiedzialność jedynie za utratę lub niewłaściwe użycie dokumentów wymienionych w liście przewozowym i dołączonych do niego (dokumenty celne, sanitarne, techniczne itp.). Odpowiedzialność jest również ograniczona do wysokości odszkodowania w razie zaginięcia towaru.

Szkoda nadawcy w przypadku niedostarczenia dokumentów przez przewoźnika

Powstaje natomiast pytanie – co może zrobić zleceniodawca w przypadku przewoźnik nie przesyła dokumentacji transportowej lub nie przesyła jej oryginałów (a taki wymóg został ustalony również przez kontrahenta zleceniodawcy wobec którego ten odpowiada).

W takiej sytuacji niezbędne będzie obliczenie i udowodnienie wysokości powstałej szkody z tyłu nieprzekazania dokumentacji. Zleceniobiorca musi udowodnić, że w związku z nieprzesłaniem dokumentów przez przewoźnika doznał uszczerbku w swoim majątku, jak również wykazać jego wysokość. Następnie będzie mógł dochodzić odszkodowania od przewoźnika.

Bezprawność sankcji wskazanych powyżej, zastrzeganych na wypadek niedostarczenia dokumentacji przewozowej nie stoi w sprzeczności z egzekwowaniem od przewoźnika niewykonania lub nienależytego wykonania samego przewozu. W tym przypadku jednak warto zastrzegać kary umowne o racjonalnej wysokości, odpowiadającej maksymalnie 5-10% wysokości frachtu. W przeciwnym razie zleceniodawca musi liczyć się z zarzutem miarkowania sankcji i znaczącym ograniczeniem odpowiedzialności przewoźnika, a nawet oddaleniem roszczenia w całości.

.

Adres

     ul. Czarnuszkowa 11

51-180 Wrocław

NIP: 8311604224

Kontakt

+48 602 395 872

kontakt@kancelariaczernuszko.pl

Menu

Obserwuj nas

A website created in the WebWave website builder